Theo quy định, trong năm học, các nhà trường được thực hiện các khoản thu bắt buộc và khoản thu tự nguyện. Trong đó, các khoản thu bắt buộc thường gồm học phí, tiền bảo hiểm y tế, tiền xe đạp, tiền nước uống. Nhiều khoản thu còn lại, được xem là khoản thu tự nguyện, trong đó sẽ tập trung vào các khoản như tiền xã hội hóa, tiền quỹ lớp, tiền quỹ hội phụ huynh. Việc phát sinh những khoản thu để phục vụ cho nâng cao chất lượng giáo dục là không thể tránh. Nhưng nếu không công khai, minh bạch sẽ dẫn đến những phản ứng “ngược”.
Năm học mới bắt đầu chưa đầy một tháng, dư luận xã hội liên tục đón nhận những thông tin không mấy vui vẻ về các khoản thu, chi cao chót vót ở nhiều trường, lớp. Điển hình vào đầu tháng 9/2023, mạng xã hội xôn xao hình ảnh thống kê các khoản phụ huynh học sinh THPT Thanh Miện III, Hải Dương phải đóng đầu năm học lên tới 8,7 triệu đồng. Các hạng mục được liệt kê trong bản này gồm: Học phí, tiền gửi xe, bảo hiểm thân thể, bảo hiểm y tế, vở ghi, ghế ngồi, thẻ học sinh, nước uống, vệ sinh, quỹ hội phụ huynh, đồng phục, sổ liên lạc điện tử, khảo sát, kiểm tra chung, tivi, xã hội hóa, quỹ học bổng. Theo văn bản báo cáo xác minh vụ việc của Sở GD&ĐT Hải Dương, trường này thực hiện các khoản thu của trường có sai sót, vi phạm. Cụ thể, 6 khoản thu không có trong quy định gồm tiền vở ghi, tiền mua ghế ngồi, tiền khảo sát, tiền kiểm tra chung, quỹ lớp, tiền mua sách giáo khoa. 3 khoản thu vượt mức quy định gồm tiền nước uống, tiền làm thẻ học sinh, tiền sổ liên lạc điện tử. Bên cạnh đó, 2 khoản thu chưa thực hiện đúng quy trình gồm tiền vận động tài trợ và tiền quỹ hội cha mẹ học sinh.
Một sự việc khác cũng đang gây xôn xao dư luận xã hội về thông tin quỹ lớp chi gần 230 triệu sửa phòng học. Cụ thể ngày 27/9, thông tin bảng dự toán thu chi quỹ phụ huynh của lớp 1/2 trường Tiểu học Hồng Hà, quận Bình Thạnh, TP.HCM được lan truyền nhanh trên mạng xã hội khiến nhiều người "choáng váng". Theo đó, các khoản trong bảng thu chi của lớp 1/2 gồm: Chi phí ứng trước cho nhà thầu để sửa chữa phòng học trong 3 ngày 13/8, 19/8 và 13/9 tổng cộng là 220 triệu đồng. Trong đó, ngày 13/8 ứng 150 triệu đồng, ngày 19/8 ứng 50 triệu đồng và ngày 13/9 ứng 20 triệu đồng. Tổng cộng theo bảng kê, số tiền thu được từ quỹ phụ huynh của lớp 1/2 là 313.300.000 đồng, đã chi 260.328.500 đồng, và vẫn còn 52.971.500 đồng. Mỗi phụ huynh trong lớp đã phải đóng 10 triệu đồng. Tổng số học sinh của lớp 1/2 là 32 học sinh, trong đó 1 học sinh chưa đóng tiền. Phòng GD&ĐT quận Bình Thạnh chỉ đạo trường Tiểu học Hồng Hà hoàn trả phụ huynh gần 250 triệu đồng quỹ lớp thu, chi sai quy định, phê bình hiệu trưởng. Tối 28/9, lớp 1/2 trường Tiểu học Hồng Hà tổ chức họp phụ huynh sau giờ học, làm rõ việc mỗi học sinh đóng 10 triệu đồng tiền quỹ lớp, việc chi gần 230 triệu đồng để sửa phòng học và hoàn trả 10 triệu đồng đã thu của mỗi phụ huynh. Phòng GD&ĐT chỉ đạo nhà trường thực hiện phê bình đối với giáo viên chủ nhiệm lớp 1/2 về các sai phạm nêu trên.
Bước vào năm học mới 2023-2024, các khoản thu đầu năm học luôn là vấn đề nhận được sự quan tâm của đông đảo phụ huynh học sinh và dư luận xã hội. Điều này cho thấy việc thu chi đầu năm học có lúc, có nơi chưa hợp lý, chưa thuyết phục, khiến nhiều phụ huynh lo lắng, nhất là người lao động nghèo trong thời điểm khó khăn hiện nay.
Theo quy định, đầu năm học, các trường được thu một số khoản bắt buộc như: Học phí, tiền bảo hiểm y tế; đồng phục, đồ thể dục-thể thao, phù hiệu; tiền ăn, chăm sóc bán trú, trang thiết bị phục vụ bán trú; nước uống học sinh; học phẩm cho học sinh mầm non... Dù Bộ Giáo dục và Đào tạo và chính quyền các địa phương đã có những quy định về các khoản thu trong nhà trường, thế nhưng vẫn còn tình trạng một số trường chưa thực hiện đúng quy định, vẫn lạm thu quỹ phụ huynh học sinh hoặc huy động tài trợ không đúng quy định.
Thực tế các năm học cho thấy, tại một số trường có các khoản thu được "lách" dưới dạng tự nguyện, thỏa thuận được triển khai nhưng trên thực tế theo kiểu ép buộc, gây bức xúc cho phụ huynh học sinh. Vẫn biết, với nhiều trường học, kinh phí để duy trì công tác dạy và học rất hạn hẹp. Nhà trường muốn mua sắm máy móc, trang thiết bị, đồ dùng dạy học hoặc chi cho các hoạt động khác phụ thuộc rất lớn vào nguồn quỹ huy động từ ban đại diện cha mẹ học sinh. Hiểu và chia sẻ với những khó khăn của nhà trường, các phụ huynh cũng đã tự nguyện đóng góp nhiều khoản thu với mong muốn được thực hiện minh bạch, công khai. Nhưng nhiều phụ huynh đã phàn nàn về những khoản đóng góp ở trường học được giáo viên phổ biến và ban đại diện hội phụ huynh thu giúp. Nhiều khoản phát sinh vào đầu năm học mới, nói là tự nguyện, nhưng lại trên tinh thần bắt buộc bố mẹ phải đóng góp. Việc thu và đóng góp quỹ luôn là nỗi trăn trở, tâm tư của nhiều bậc phụ huynh. Theo quy định tại khoản 4 Điều 10 Thông tư 55/2011/TT-BGDDT thì Ban đại diện cha mẹ học sinh không được quyên góp của người học hoặc gia đình người học:
- Các khoản ủng hộ không theo nguyên tắc tự nguyện.
- Các khoản ủng hộ không phục vụ trực tiếp cho hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh: Bảo vệ cơ sở vật chất của nhà trường, bảo đảm an ninh nhà trường; trông coi phương tiện tham gia giao thông của học sinh; vệ sinh lớp học, vệ sinh trường; khen thưởng cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên nhà trường; mua sắm máy móc, trang thiết bị, đồ dùng dạy học cho trường, lớp học hoặc cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên nhà trường; hỗ trợ công tác quản lý, tổ chức dạy học và các hoạt động giáo dục; sửa chữa, nâng cấp, xây dựng mới các công trình của nhà trường.
Quy định này được nhiều nơi nghiêm túc thực hiện. Tuy nhiên, trên thực tế, để có thêm nguồn kinh phí hỗ trợ nhiều hoạt động trong nhà trường, các phụ huynh vẫn phải “móc túi” đóng rất nhiều khoản khác. Có khi mức thu là vài trăm nghìn đồng; nhiều hơn là một, hai triệu đồng, hoặc cao hơn. Dù thực hiện trên tinh thần tự nguyện nhưng nhiều bậc phụ huynh vẫn tâm tư, không hài lòng, thậm chí là bức xúc vì kinh phí góp vào quỹ được ban đại diện cha mẹ học sinh chi vào những mục đích không cần thiết, không mang lại hiệu quả học tập cho con em mình; kể cả những khoản chi thuộc về trách nhiệm của nhà trường, không phải của phụ huynh.
Quy định của ngành giáo dục về các khoản thu trong năm học đã rõ; quy định về công tác thu chi của cơ quan chức năng thành phố, trong đó khoản nào do nhà trường thu, khoản nào do ban đại diện cha mẹ học sinh huy động trên tinh thần tự nguyện đóng góp từ phụ huynh, cũng hết sức cụ thể.
Những ngày qua, sở giáo dục và đào tạo nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước đưa ra những văn bản hướng dẫn bảo đảm công khai, minh bạch các khoản thu chi đầu năm học; đồng thời chỉ đạo việc xử lý sai phạm, lạm thu trong cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, để các văn bản chỉ đạo đó không phải là “thông lệ” mỗi dịp đầu năm học, ngành giáo dục, chính quyền các địa phương cần có những việc làm cụ thể nhằm xử lý dứt điểm tình trạng lạm thu. Điều quan trọng là cơ quan quản lý các cấp cần thường xuyên thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm khắc và công bố công khai những trường học để xảy ra tình trạng sai phạm trong thu chi đầu năm học. Đặc biệt, trong bối cảnh kinh tế và đời sống người dân còn gặp nhiều khó khăn sau hơn hai năm dịch bệnh vừa qua, các cơ sở giáo dục cần rà soát cắt giảm đến mức thấp nhất các chi phí, tiết giảm những khoản thu dịch vụ, hỗ trợ hoạt động giáo dục chưa thực sự cấp bách và cần thiết. Phân kỳ các khoản thu hợp lý trong năm học để phù hợp với khả năng đóng nộp của cha mẹ học sinh. Trong đó cần thực hiện công khai, minh bạch, dân chủ trong các khoản thu tự nguyện, từ đó mới tạo được niềm tin, trách nhiệm và sự ủng hộ của phụ huynh học sinh. Về phía phụ huynh học sinh cũng cần mạnh dạn, kiên quyết đấu tranh, lên án những bất cập, tiêu cực trong thu chi đầu năm học. Ban đại diện cha mẹ học sinh trong các trường học cũng phải thống nhất, dựa trên quyền lợi của học sinh, phối hợp với nhà trường thực hiện đúng các quy định về thu chi đầu năm học.
Để câu chuyện lạm thu quỹ đầu năm học không còn là nỗi bức xúc của phụ huynh học sinh, ban giám hiệu các trường cần phải công khai, minh bạch, gửi thông tin trực tiếp đến phụ huynh các khoản thu theo quy định ngay từ đầu năm học. Phòng giáo dục và đào tạo các quận, huyện cần phối hợp ban giám hiệu nhà trường vào cuộc mạnh mẽ để tổ chức thanh tra, kiểm tra các quy định thu chi đầu năm học. Về phía phụ huynh, không nên cả nể, cần phải quyết liệt nói không với các khoản thu không hợp lệ; kịp thời phản ánh với ban giám hiệu nhà trường những khoản thu bất thường, ngoài quy định. Có như vậy mới góp phần đẩy lùi nạn lạm thu, một việc không nên có trong hoạt động giáo dục.
